Gewauwel in de zijlijn is niet zo onschuldig!

Stomverbaasd was ik toen ik het verweer hoorde van mijn tegenpleiter tegen het ontslag op staande voet van zijn cliënt, die na een eerdere waarschuwing wederom op heterdaad betrapt was op diefstal van bedrijfsmaterialen: ‘Mijn cliënt heeft wekenlang met zijn klompvoet per trein moeten reizen, omdat hij als gevolg van zijn onverwijlde ontslag zijn aangepaste leaseauto noodgedwongen heeft moeten inleveren. Hoe kunnen ze hem dit aandoen? Het is schandalig!’ Een typisch voorbeeld van een red herring, zo begrijp ik nu.

In deze serie deel ik direct toepasbare huis-tuin-en-keuken beïnvloedingstechnieken uit mijn coachings-en trainingspraktijk, die zonder verdere kennis en achtergrond van beïnvloeden kunnen worden ingezet. Na de inleiding over beïnvloeden (1), volgde de keuzestrategie (2), het toverwoord ‘omdat’ (3), het primacy-effect (4), het vermijden van de ontkenning (5), de KISS-strategie (6), pre-framing (7), de Rutte-strategie, (8) de methode Trump (9) en nu bespreken we de red herring als beïnvloedingsstrategie.

Wat is een red herring?

De term ‘red herring’ of rode haring (gerookte haring) vindt zijn oorsprong in de jacht, bedoeld om hitsige jachthonden op een dwaalspoor te brengen door rode haringen op hun pad te gooien en ze zo met geur te misleiden, een afleidingsmanoeuvre dus. Een red herring wordt in figuurlijke zin gebruikt om te verwijzen naar iets dat afleidt en wordt (bewust en onbewust) in gesprekken en debatten ingezet als beïnvloedingsstrategie. Hierbij wordt het daadwerkelijke onderwerp vermeden of op een zijspoor gezet door over een verwant onderwerp of over iets geheel anders te beginnen. De functie van de red herring strategie is afleiden, misleiden, verwarren en vertragen. Zo kunnen vragen worden ontweken, discussies in een andere richting worden gestuurd of worden vertraagd en kan verwarring worden gezaaid met lange, wollige betogen in de zijlijn of irrelevante wedervragen. Dit alles heeft maar één doel: wegblijven bij de kern van de zaak.

Voorbeelden uit de dagelijkse praktijk

Voorbeelden van red herrings komen we in verschillende contexten en vormen regelmatig tegen in ons dagelijks leven. In de politiek: in plaats van te antwoorden op een vraag over de bezuinigingen in de zorgsector, begint de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de aanpak van de klimaatcrisis, waarvoor iemand anders verantwoordelijk is. Dit is een red herring, omdat de klimaatcrisisaanpak niet het onderwerp van de vraag is. Door over een ander onderwerp te beginnen, wordt de aandacht afgeleid van de crisis in de zorg. In literatuur en films: de lezer of kijker wordt op het verkeerde been gezet doordat ineens een andere verhaallijn wordt ingezet met informatie die eigenlijk overbodig is, maar die er wel toe leidt dat je op een dwaalspoor raakt en de verkeerde dader aanwijst. Op de werkvloer 1: teamleider: ‘Gisteren heb je me beloofd dat je dit dossier op je zou nemen.’ Medewerker: ‘Ik werk nu eigenlijk samen met Jan aan een heel interessante zaak. Zal ik je daar wat meer over vertellen?’ De vraag wordt niet beantwoord, maar er wordt gereageerd met irrelevante informatie in een poging om de vraag te ontwijken. Op de werkvloer 2: medewerker: ‘Het is nu twee jaar geleden dat het nieuwe bonusbeleid werd ingevoerd en tot nu toe heeft het personeel daarvan nog niet de vruchten mogen plukken.’ Teamleider: ‘Ik kan je verzekeren dat we de belangen van onze mensen voorop hebben staan. Die skireis was ook zo’n succes. Daar was jij toch ook bij?’ Hier wordt als afleidingsmanoeuvre een nieuw onderwerp geïntroduceerd dat geen verband houdt met de oorspronkelijke discussie.

Hoe worden red herrings in juridische debatten ingezet?

Aandacht afleiden

Als je geen sterke zaak hebt, dan is de aandacht afleiden van een specifiek juridisch onderwerp of discussiepunt een sterke troef. Je begint gewoon over iets anders of stipt een verwant onderwerp aan, verpakt in argumenten die in veel gevallen best plausibel klinken, maar niet of marginaal relevant zijn voor de zaak zelf. In de voorbeeldcasus waarmee deze bijdrage begon: het reizen per trein met een klompvoet wordt in stelling gebracht in plaats van het ontslag op staande voet aan te vechten.

Een andere manier van afleiden is het bekritiseren van de persoon of zijn of haar doelstellingen. De jij-bak. Bv. de wederpartij door het slijk halen en daarmee de aandacht afleiden van de kern van de zaak. In de voorbeeldcasus zou dat kunnen zijn: slecht werkgeverschap met voorbeelden opvoeren in plaats van in te gaan op het ontslag.

Kritiek afwenden

Als je kritiek wil afwenden of de schuldvraag wil vermijden, dan werp je gewoon een nieuw onderwerp of argument in de strijd en dan gaat het daarover en kun je je eigen fouten of tekortkomingen verdoezelen. In de voorbeeldcasus: de diefstal wordt als onderwerp vermeden door het reizen met een klompvoet in het ov als een belangrijk argument te presenteren.

Het emotionele appel

Op het gevoel van gesprekspartners inspelen is in het juridische metier een bekende red herring. Door een onderwerp te introduceren dat emotioneel beladen is, zoals in de voorbeeldcasus een handicap (klompvoet), wordt een beroep gedaan op de emoties van gesprekspartners in plaats van op hun verstand. In plaats van te reageren op de juridische grondslag van het ontslag op staande voet, wordt de emotionele troefkaart gespeeld: ‘Hoe kunnen ze hem dit aandoen?’ Daarmee wordt de dader als slachtoffer gepresenteerd met als gevolg dat empathie en sympathie wordt opgewekt. Je gaat als toehoorder medelijden krijgen of voelt je moreel aangesproken. Dit leidt af van de feiten, maar heeft op emotioneel niveau sterke overtuigingskracht.

Verwarring zaaien

Als je weinig valide argumenten hebt, kan dit je nog ver brengen. Je maakt het moeilijk bij de kernvraag te blijven door in de zijlijn vragen te stellen of lange betogen te houden, waardoor de discussie alle kanten op gaat en uiteindelijk een stille dood sterft. In de voorbeeldcasus zou uitgebreid doorvragen op negatief gedrag van andere werknemers een invalshoek kunnen zijn.

Waarom is deze beïnvloedingsstrategie zo effectief?

Het is makkelijk om gefrustreerd te raken wanneer red herrings worden ingezet. Het probleem van red herrings is namelijk dat het in veel gevallen geen onzin is wat er wordt betoogd, het is alleen niet relevant voor de kwestie. Maar niet iedereen doorziet dat, zeker niet in verbaal mooie verpakkingen. Daardoor is deze beïnvloedingsstrategie vaak doeltreffend en dat kan een vervelend gevoel geven als je je ertegen moet verweren.

Hoe effectief te reageren op red herrings?

Herken red herrings

De eerste stap om effectief te reageren op een red herring is om te herkennen dat er een red herring is gebruikt. Als je een betoog hoort of leest, vraag je dan altijd eerst af of de gepresenteerde informatie relevant is voor het onderwerp of dat het bedoeld is om jou of anderen af te leiden van wat er besproken wordt. Lange, wollige betogen, steeds van onderwerp wisselen, op de persoon spelen of een emotioneel beladen verhaal houden, het kunnen aanwijzingen voor red herrings zijn, evenals ontwijkende antwoorden geven op concrete vragen.

Wat je vervolgens NIET moet doen:

Je laten afleiden door inhoudelijk te reageren op een red herring en in te gaan op persoonlijke aanvallen, emotionele argumenten en voor de zaak irrelevante onderwerpen. Dan trap je in de valkuil dat er veel ruis op de lijn komt, waardoor de kern van de zaak onderbelicht blijft.

Wat je WEL moet doen:

Bovenal: je niet gek laten maken. Hoewel je gemakkelijk gefrustreerd kunt raken, is het belangrijk dat je je kalmte bewaart en accepteert dat je hiermee in de praktijk gewoon te maken hebt. Je hebt geen invloed op het gedrag van een ander, alleen op je eigen gedrag. Aanvaard wat er gebeurt. Het is nu eenmaal zo. Vervolgens is het van belang ervoor te zorgen dat de afleidingsmanoeuvre zo weinig mogelijk effect heeft op het verloop van de zaak.

De strategie die je kiest zal afhangen van de specifieke context. In de rechtszaal verkeer je vanzelfsprekend in een andere dynamiek dan in een onderhandelingsgesprek of in een intern overleg. Maatwerk dus. Zodra je beseft dat er sprake is van een afleidingsmanoeuvre in een bepaalde context, kun je verschillende dingen doen. Een aantal opties op een rij:

1. Wees zelf helder en duidelijk. Gedrag roept gedrag op. Als je je argumenten helder en gestructureerd presenteert, is het moeilijker voor jouw gesprekspartners om een red herring in te brengen zonder dat dit opvalt. Heb je zelf een onduidelijk betoog waarin hoofd- en bijzaken niet goed zijn gescheiden, dan is het voor anderen makkelijker om daarin te gaan roeren en de zaak te vertroebelen.
2. Benoem de strategie. Wijs op het gebruik van een red herring, licht toe waarom de red herring irrelevant is voor de zaak en leg de bedoeling daarvan bloot: een afleidingsmanoeuvre. Op deze manier laat je de toehoorders weten wat de persoon die een red herring inzet aan het doen is, waardoor zij zich waarschijnlijk minder snel zullen laten beïnvloeden. Vooral in de rechtszaal kan dit van belang zijn, omdat je niet weet of de rechters de betreffende red herring herkennen.
3. Leid het gesprek of debat terug naar de kern van de zaak. Wat aandacht krijgt groeit. Ga niet inhoudelijk reageren op een red herring en zeker niet op persoonlijke aanvallen of emotionele argumenten. Breng de aandacht weer terug naar waar deze moet zijn: de kern van de zaak. Komt er een betoog in de zijlijn, antwoord dan met je eigen kernpunten en blijf bij de feiten. Als een red herring wordt gebruikt om een vraag te ontwijken, kun je die vraag herhalen.
4. Stel kritische vragen. Soms kan het helpen om jouw gesprekspartner die een red herring inbrengt, direct te vragen naar de relevantie van het betreffende argument of betoog. Dit dwingt hem of haar om afleidende betogen en argumenten te verduidelijken of te herformuleren, waardoor hij of zij mogelijk in een ongemakkelijke positie wordt gebracht, omdat er geen valide antwoorden op jouw vragen kunnen worden geven en zijn of haar geloofwaardigheid wordt aangetast. Bv. ‘Even voor mijn begrip: Kun je me kort uitleggen hoe dit argument relevant is voor het verwijt dat jouw cliënt wordt gemaakt?’
5. Neem afstand. Als jouw gesprekspartner een red herring blijft gebruiken en gewoon niet ingaat op jouw betoog, kan het raadzaam zijn afstand te nemen van het debat. Je stapt uit de discussie. Let op: als je besluit dit te doen, kan het nuttig zijn om te vermelden waarom je dit doet en eventueel toe te voegen dat je openstaat om de discussie te hervatten als jouw gesprekspartner bereid is om te stoppen met het gebruiken van afleidingsmanoeuvres.

Je zult nu begrijpen waarom sommige advocaten en andere juristen hun betogen maar moeilijk kort kunnen houden en gewauwel in de zijlijn tot kunst hebben verheven. Dat door rechterlijke instanties steeds vaker paal en perk wordt gesteld aan de omvang van processtukken en de spreektijd in de rechtszaal, is eigenlijk een roep om minder red herrings. Dat spanningsveld is in ieder geval duidelijk!

Literatuur en bronnen

Bennett, B., Logically Fallacious, The Ultimate Collection of Over 300 Logical Fallacies, 9781456624538.

Buekens, F., Demey,L., Redeneren en argumenteren. Een inleiding voor juristen, 9789463442138. 

Carnegie, D., Hoe je vrienden maakt en mensen beïnvloedt, 9789043029933.